Είμαι ή γίνομαι το φύλο μου; Παρακολουθώντας το Εργαστήριο Δεξιοτήτων στο Anatolia Elementary School

Πώς μπορεί ένα παιδί στην ηλικία των 11 ετών να προσεγγίσει την έννοια του φύλου, να αναγνωρίσει στερεότυπα και προκατασκευασμένες συμπεριφορές; Και πώς θα διδαχθεί να τις ξεπερνάει ώστε να μπορεί να κάνει τις επιλογές του ελεύθερα, είτε αυτές αφορούν στα μεγάλα σχέδια της ζωής του είτε στα μικρά αλλά σημαντικά θέματα της καθημερινότητάς του;

Μέχρι πρότινος, δύσκολα θα φανταζόμασταν ότι αυτά τα θέματα θα αποτελούσαν κομμάτι της διδακτέας σχολικής ύλης και μάλιστα από το δημοτικό. Και όμως από τον Σεπτέμβριο του 2021, ζητήματα που προέκυψαν από τους Παγκόσμιους Δείκτες Αειφόρου Ανάπτυξης (περιβάλλον, ευ ζην, ασφάλεια, κοινωνία των πολιτών, σύγχρονη τεχνολογία και επιχειρηματικότητα) έχουν ενταχθεί στο ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολείων της χώρας ως κομμάτι των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων.

Τα Εργαστήρια αναπτύσσονται γύρω από τέσσερις θεματικές ενότητες -  Ευ Ζην, Περιβάλλον, Κοινωνική Συναίσθηση και Ευθύνη, Δημιουργική Σκέψη και Πρωτοβουλία – και υλοποιούνται από τους εκπαιδευτικούς δημοτικών, γυμνασίων και λυκείων οι οποίοι έχουν παρακολουθήσει τις σχετικές επιμορφώσεις του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας. Αποσκοπούν στην καλλιέργεια ήπιων δεξιοτήτων (δημιουργικότητα, κριτική και συνθετική σκέψη), δεξιοτήτων ζωής, τεχνολογίας και επιστήμης, μέσω μιας διαδικασίας με βιωματικό χαρακτήρα που δίνει χώρο στα παιδιά να σκεφτούν και να διδαχθούν «έξω από το κουτί».

Η Ισότητα των Φύλων

Ένα από τα εργαστήρια δεξιοτήτων που πραγματοποιήθηκε στο Anatolia Elementary School για την Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη αφορούσε την ενότητα «Ενδιαφέρομαι και Ενεργώ – Κοινωνική Συναίσθηση & Ευθύνη» και υλοποιήθηκε από τη δασκάλα των Εικαστικών Μαρία Χατζηκεφαλά. Το θέμα που προσεγγίστηκε ήταν  Συμπερίληψη- αλληλοσεβασμός-διαφορετικότητα-ισότητα των φύλων με το ερώτημα «Αναπαραστάσεις και παραδοχές για τα φύλα στην τέχνη, τον λαϊκό πολιτισμό και την pop κουλτούρα: είμαι ή γίνομαι... το φύλο μου;».

Με οδηγό τα φύλλα εργασίας και τις οδηγίες τους, η εκπαιδευτικός σχεδίασε μία δέσμη δραστηριοτήτων ώστε το θέμα να γίνει κατανοητό από τα παιδιά· διαμόρφωσε δικές της ασκήσεις, εμπλούτισε με επιπλέον υλικό και χρησιμοποίησε κάθε διαθέσιμο μέσο.

Η τέχνη έγινε το όχημα αυτής της ενδιαφέρουσας εξερευνητικής διαδικασίας που ξεκίνησε από τις αναπαραστάσεις του γυναικείου και ανδρικού σώματος από τα αρχαία χρόνια. «Τα παιδιά είδαν ζωγραφικές αναπαραστάσεις και εικόνες γλυπτών, όπως την Ολυμπία του Γκόγια, την Αφροδίτη της Μήλου, τους Κούρους και τις Κόρες, έργα του Ρέμπραντ και του Τιτσιάνο. Διαπιστώσαμε ότι η γυναίκα ήταν ένα αντικείμενο θέασης και τέρψης. Συγκρίναμε τους πίνακες και τα έργα με τις απεικονίσεις των γυναικών και των ανδρών σε σημερινές διαφημίσεις και περιοδικά. Συζητήσαμε τα μοντέλα ρόλων όπως ότι η γυναίκα πρέπει να είναι όμορφη, ενώ ο άνδρας γενναίος και έξυπνος. Είδαμε την ταινία Billy Elliot (Γεννημένος Χορευτής) μία ταινία που θέλει να μας δείξει ότι παρά τα στερεότυπα, ένα 11χρονο αγόρι κατορθώνει να γίνει χορευτής κερδίζοντας την αποδοχή του ανθρακωρύχου πατέρα του» περιγράφει η Μαρία Χατζηκεφαλά τη διαδικασία μεταφέροντας μας στο κλίμα της τάξης.

Τα παιδιά μοιράστηκαν δικές τους εμπειρίες από την καθημερινότητά τους: τη μητέρα που δουλεύει, τον πατέρα που συχνά αναλαμβάνει το μαγείρεμα, τα κριτήρια με τα οποία  επιλέγουν τις παρέες τους. Είδαν πώς αλλάζουν σιγά σιγά οι ρόλοι μέσα σε μία οικογένεια, αλλά όχι απαραίτητα τα κοινωνικά στερεότυπα. Έπαιξαν παιχνίδια λέξεων. Τι σημαίνει να είσαι αγόρι/άνδρας και τι σημαίνει να είσαι κορίτσι/γυναίκα. Πώς διαφοροποιούνται στα μάτια τους τα δύο φύλα. Ισχύει ότι «οι άνδρες πάνε πιο συχνά στο γήπεδο, και οι γυναίκες αργούν να ετοιμαστούν» όπως είπαν χαρακτηριστικά;  

«Συζητήσαμε τα πρότυπα και τους περιορισμούς που πηγάζουν από τα στερεότυπα, και το κυριότερο πώς μπορούμε να μάθουμε να μην μας επηρεάζουν στις επιλογές μας. Ο σκοπός του Εργαστηρίου ήταν να διδάξουμε στα παιδιά πώς να επικεντρώνονται στις επιλογές και στις κλίσεις τους, πώς να αποφεύγουν τους διαχωρισμούς, ακόμη και στα πιο απλά ζητήματα, όπως είναι οι παρέες τους».

Νέοι ρόλοι στην τάξη

Μία από τις ασκήσεις ήταν η δημιουργία ενός εξωφύλλου περιοδικού που να απευθύνεται και στα δύο φύλα. Αγόρια και κορίτσια βρήκαν μία κοινή συνισταμένη και έφυγαν από τη λογική του ανδρικού ή γυναικείου περιοδικού προτείνοντας θέματα που ενδιαφέρουν όλους όπως η ζωοφιλία, η πολιτική, το fitness, η διατροφή.  Αν και φαίνεται απλό και ευχάριστο, το πρόγραμμα έχει τις προκλήσεις του, καθώς ο μαθητής καλείται να συμμετάσχει με την ωριμότητα της ηλικίας του. «Το μήνυμα που δίνεται στα παιδιά είναι ότι  μπορούν να πάρουν στα χέρια την εκπαίδευσή τους με τα ερεθίσματα που δίνει ο εκπαιδευτικός. Και οι δύο πλευρές συμμετέχουν εξ ίσου. Είναι ένα μαθητοκεντρικό και ομαδοσυνεργατικό μοντέλο μάθησης, που ταιριάζει στα σημερινά παιδιά που ασφυκτιούν στις σημερινές τάξεις. Βλέπουμε, έτσι, προς τα πού πρέπει να κινηθεί η εκπαίδευση». Θετικό όμως είναι και το πρόσημο και για τον εκπαιδευτικό όπως λέει η κ. Χατζηκεφαλά. «Θεωρώ ότι καλλιεργεί τη σχέση μας με τους μαθητές και τις μαθήτριες μας, και μας κάνει όλους να σκεφτούμε και να λειτουργήσουμε διαφορετικά ‘έξω από το κουτί’. Είναι μία βαθιά διδακτική εμπειρία και για τον εκπαιδευτικό».

Αντί επιλόγου  

Από τις πιο ωραίες στιγμές του προγράμματος ήταν η συγκίνηση των παιδιών όταν διάβασαν τη διασκευή του ποιήματος της Nancy R. Smith "For Every Woman” (1973). 

Για κάθε κορίτσι που έχει βαρεθεί να προσποιείται ότι είναι αδύναμη όταν είναι δυνατή, υπάρχει ένα αγόρι που έχει κουραστεί το να προσποιείται ότι είναι δυνατό, όταν είναι εύθραυστο.

Για κάθε αγόρι που επιβαρύνεται με τη διαρκή κοινωνική προσδοκία να τα ξέρει όλα, υπάρχει ένα κορίτσι που έχει κουραστεί να αμφισβητείται η νοημοσύνη της.

Για κάθε κορίτσι που έχει μπουχτίσει να την αποκαλούν υπερευαίσθητη υπάρχει ένα αγόρι που φοβάται να είναι ευγενικό και να δακρύσει.

Για κάθε αγόρι που ο ανταγωνισμός είναι ο μόνος τρόπος να αποδείξει την αρρενωπότητά του, υπάρχει ένα κορίτσι που όταν ανταγωνίζεται την αποκαλούν αγοροκόριτσο.

Για κάθε κορίτσι που πετά στα σκουπίδια τον φούρνο-παιχνίδι της, υπάρχει ένα αγόρι που επιθυμεί να του αγοράσουν έναν.

Για κάθε αγόρι που αγωνίζεται να μην υποκύψει στις προσταγές των διαφημίσεων, υπάρχει ένα κορίτσι που δέχεται σταθερά επίθεση στην αυτοεκτίμησή της από τις διαφημίσεις.

Για κάθε κορίτσι που κάνει ένα βήμα προς την απελευθέρωσή της, υπάρχει ένα αγόρι που βρίσκει την ελευθερία του λίγο ευκολότερα.