Παρουσίαση του βιβλίου «Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς με την Εκπαίδευση» του William McGrew στη 17η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης
Στο πλαίσιο της 17ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης το αναγνωστικό κοινό είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει, την παρουσίαση του βιβλίου του William McGrew «Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς με την Εκπαίδευση: Το Κολλέγιο Ανατόλια στην Τουρκία και την Ελλάδα». Η εκδήλωση μεταδόθηκε στη διαδικτυακή πλατφόρμα της διεθνούς διοργάνωσης την Κυριακή 29 Νοεμβρίου 2020.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτα στην αγγλική γλώσσα το 2015 (εκδ. Rowman & Littlefield) με τίτλο Educating Across Cultures: Anatolia College in Turkey and Greece, και πρόσφατα εκδόθηκε στα ελληνικά από το Κολλέγιο Ανατόλια σε συνεργασία με τις Εκδόσεις Καπόν, μετάφραση Ανδρέα Κράουζε και επιμέλεια Χρήστου Πλούσιου.
Ο συγγραφέας, ιστορικός και πρώην Πρόεδρος του Κολλεγίου Ανατόλια καταγράφει με συναρπαστικό τρόπο την μακρόχρονη και ταραχώδη διαδρομή του εκπαιδευτικού οργανισμού από τα μέσα του 19 αιώνα μέχρι σήμερα, με βασικούς σταθμούς τη Βοστόνη, τη Μερζιφούντα του Πόντου όπου πρωτολειτούργησε το ίδρυμα το 1886 και τη Θεσσαλονίκη, όπου εγκαταστάθηκε το 1924. Άγνωστα ιστορικά ντοκουμέντα και προσωπικές ιστορίες μαθητών και καθηγητών με όραμα φωτίζουν τις πτυχές αυτής της γενναίας εκπαιδευτικής πρωτοβουλίας που διαδραματίστηκε σε δύο αιώνες, επιβίωσε τριών πολέμων, λειτούργησε ως γέφυρα ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, συνδέθηκε με τη μοίρα πολλών κοινοτήτων όπως η Αρμενική, η Ποντιακή και η Εβραϊκή κοινότητα και πολλές φορές βρέθηκε στη δίνη της Ιστορίας.
Το βιβλίο είναι μία πολύτιμη παρακαταθήκη για το Κολλέγιο Ανατόλια, αναδεικνύοντας το συνταίριασμα της στέρεης ελληνικής παιδείας και της αντίστοιχης αμερικανικής και τη δικαίωση των θυσιών των ανθρώπων που το ίδρυσαν, το πίστεψαν, το ακολούθησαν και συνεχίζουν. Ταυτόχρονα αποτελεί μία παρακαταθήκη για τη Θεσσαλονίκη και την Ελλάδα καθώς συνεισφέρει στη μελέτη της νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας.
Η ελληνική έκδοση έχει αναπτυχθεί σε περισσότερες σελίδες σε σχέση με το αγγλικό πρωτότυπο. Τα τυπογραφικά και αισθητικά στοιχεία της, η προσθήκη επιπλέον φωτογραφικού υλικού, η άρτια τεχνική επεξεργασία των φωτογραφιών που ξαναζωντανεύουν την έκφραση των προσώπων, η ποιότητα του χαρτιού, είναι στοιχεία που συνοψίζουν τη συμβολή των εκδόσεων Καπόν στο σημαντικό αυτό εκδοτικό εγχείρημα.
Η εξαιρετική επιμέλεια του ελληνικού κειμένου έγινε από τον φιλόλογο Χρήστο Πλούσιο, που υπήρξε υπότροφος μαθητής του Κολλεγίου Ανατόλια, καθηγητής και Διευθυντής του 2ου Λυκείου του. Αξιοποιώντας την άριστη γνώση της ελληνικής γλώσσας που τον διακρίνει, ο επιμελητής βοηθά τον Έλληνα αναγνώστη να παρακολουθήσει πιο εύκολα την συναρπαστική αφήγηση του συγγραφέα και να κατανοήσει τις αλλαγές του οργανισμού που το ανάδειξαν σε κορυφαίο εκπαιδευτικό ίδρυμα με αρχές και ιδανικά. Πολύτιμος σύμμαχος αναδείχθηκε το Τμήμα Βιβλιοθηκών και Αρχείων του Κολλεγίου, που ανέλαβε και επιμελήθηκε τη σύνταξη ενός εμπεριστατωμένου και αναλυτικού ευρετηρίου χρήσιμου τόσο για τον απλό αναγνώστη όσο και για τον επιστημονικό ερευνητή.
Στον εισαγωγικό του χαιρετισμό ο Πρόεδρος του Κολλεγίου Ανατόλια Δρ Πάνος Βλάχος αναφέρθηκε στην ακρίβεια, μεθοδικότητα και αφοσίωση του συγγραφέα. «Ο Πρόεδρος Bill McGrew ενσαρκώνει τις αξίες του Κολλεγίου Ανατόλια και έθεσε τόσο στέρεες βάσεις ώστε ακόμα και σήμερα στη δύσκολη συγκυρία που αντιμετωπίζει η χώρα μας, να συνεχίζουμε να προσφέρουμε στην κοινωνία καινοτόμα προγράμματα που επικεντρώνονται στην αριστεία, την ελεύθερη σκέψη, την καλλιέργεια των ταλέντων, και την κοινωνική ευθύνη, με παράδειγμα το μεγάλο Πρόγραμμα Υποτροφιών».
To βιβλίο αποτελεί και έργο ζωής για τον William McGrew που αφιέρωσε δέκα χρόνια για να μελετήσει και να συγγράψει την ιστορία του σχολείου, το οποίο υπηρέτησε από τη θέση του Προέδρου από το 1974 έως το 1999. Προηγουμένως είχε εργαστεί στο διπλωματικό σώμα των ΗΠΑ στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Κύπρο, αναπτύσσοντας μία ιδιαίτερη σχέση με την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Ο William McGrew προτού αναλάβει τη θέση του Προέδρου στο Κολλέγιο Ανατόλια, είχε ολοκληρώσει τη διατριβή του στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι που εκδόθηκε με τίτλο «Γη και Επανάσταση στη σύγχρονη Ελλάδα 1800-1880» (Land and Revolution in Modern Greece, 1800-1880), και αποτελεί και σήμερα σημείο αναφοράς στην υπάρχουσα επιστημονική βιβλιογραφία.
Κατά τη διάρκεια της διαδικτυακής σύνδεσής του από την Πενσυλβάνια ο William McGrew εμφανώς συγκινημένος αναφέρθηκε με τα θερμότερα λόγια στους συντελεστές της έκδοσης συγχαίροντας την κ. Ραχήλ Μισδραχή Καπόν, ευχαριστώντας τον Δρα Πάνο Βλάχο για την υποστήριξη του εγχειρήματος και το προσωπικό του Κολλεγίου διαπιστώνοντας «ότι η ελληνική έκδοση ξεπερνά την αγγλική σε αρκετά σημεία προπαντός όσον αφορά τις εντυπωσιακές φωτογραφίες». Ο κ.McGrew εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του για τον κ. Χρήστο Πλούσιο για τις «ατελείωτες ώρες που αφιέρωσε στην επιμέλεια του ελληνικού κειμένου» και έκλεισε τη σύντομη παρέμβασή του με τα λόγια «Anatolia for ever! Ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους».
«Γράφοντας την ιστορία του Κολλεγίου Ανατόλια, ο Δρ McGrew ανέδειξε με σαφήνεια όλα τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του ιδρύματος και τη μεγάλη προσφορά του στην εκπαίδευση» τόνισε η κ. Ραχήλ Μισδραχή Καπόν η οποία αναφέρθηκε και στη βαρύτητα των φωτογραφιών που συνοδεύουν τα κείμενα. «Πιστεύω ότι το βιβλίο θα αποτελέσει και σημείο αναφοράς για τους απόφοιτους του Κολλεγίου, θα τους μεταφέρει πίσω στα χρόνια του σχολείου, και θα τους δώσει την ευκαιρία να θυμηθούν με νοσταλγία και αισθήματα ευγνωμοσύνης τους καθηγητές τους, και ίσως να τους παρακινήσει να ανανεώσουν τους δεσμούς τους με παλιούς συμμαθητές και φίλους».
Ο επιμελητής της έκδοσης Χρήστος Πλούσιος, περιέγραψε το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου καλλιεργήθηκε και άνθισε αυτή η πρωτοβουλία, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο κίνημα των Αμερικανών Ιεραποστόλων. «Η καθηλωτική εξιστόρηση του κ. McGrew κάνει τα γεγονότα να φαίνονται σαν θαύμα και τους ανθρώπους ως υπερήρωες. Η ανάλυση των πηγών δείχνει, ωστόσο, ότι τα επιτεύγματα αυτών των ανθρώπων στηρίζονταν σε αξίες τις οποίες προσπάθησαν να ενσταλάξουν αρχικά στο ποίμνιό τους και μετέπειτα στους μαθητές τους. Είναι αξίες και αρχές που αναγνωρίζονται σε κάθε στάδιο και σημείο της πορείας του Κολλεγίου Ανατόλια, όπως ο ανθρωπισμός και μοντέρνα αντίληψη για την εκπαίδευση. Το Κολλέγιο ήταν για τους κατοίκους της περιοχής μία νησίδα γαλήνης και ευτυχίας. Όταν περνούσε κανείς την πύλη έμπαινε σε έναν άλλον κόσμο, σχεδόν μυθικό για αυτούς. Το Κολλέγιο όμως ήταν πάντα ανοιχτό σε όλους, καλλιεργώντας ένα πνεύμα ισότητας σε κάθε πτυχή του».
Οι πρωτοπόροι στα πάντα Αμερικανοί ιεραπόστολοι έχτιζαν γέφυρες, σημείωσε ο κ. Πλούσιος, από τη Βοστόνη στη Μερζιφούντα του Πόντου, αλλά και μία γέφυρα για να έρθουν σε επαφή με τους ανθρώπους της περιοχής και να τους βοηθήσουν μέσω της εκπαίδευσης και των παροχών υγείας. Ωστόσο η θριαμβευτική πορεία και άνθιση του Κολλεγίου είχε θλιβερό τέλος. Τα δράματα των Αρμενίων και των Ποντίων και η Μικρασιατική Καταστροφή με θύματα καθηγητές και μαθητές του Κολλεγίου αναγκάζουν τους ιεραποστόλους να στήσουν μία νέα γέφυρα προς τη Θεσσαλονίκη, όπου το σχολείο ξαναχτίζεται δίνοντας πολλές υποτροφίες σε πρόσφυγες μαθητές. Το Κολλέγιο γίνεται ασπίδα προστασίας και για τους καθηγητές κατά τη δικτατορία του Μεταξά, στην Κατοχή, στον Εμφύλιο, στη Χούντα. Το 1974 το Κολλέγιο και ο τότε Πρόεδρός του William McGrew φέρνουν στη Θεσσαλονίκη 26 μαθητές από τις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου εξασφαλίζοντας τους πλήρεις υποτροφίες φοίτησης και διαμονή στο Οικοτροφείο.
Οι γλαφυρές περιγραφές και οι αφηγηματικές αρετές του συγγραφέα αναδεικνύουν την ενδελεχή επιστημονική έρευνα που χαρακτηρίζει την έκδοση, και της δίνει μία θέση στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, καθώς εμπλουτίζει τις πηγές σχετικά με το κίνημα των Αμερικανών ιεραποστόλων, τη Γενοκτονία των Αρμενίων, την ελληνοτουρκική σύγκρουση, τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους και την ιστοριογραφία της Θεσσαλονίκης.
Η Ελπίδα Βόγλη, αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης προσέγγισε την έκδοση επιχειρώντας μία «ανάγνωσή» της από την σκοπιά της Επιστήμης της Ιστορίας και εντάσσοντάς την στον σημερινό επιστημονικό διάλογο. Η κ. Βόγλη εστίασε στο σημασιολογικό περιεχόμενο που αποκτούν οι «γέφυρες» του τίτλου, και στη «νεωτερική αναδόμηση της ουμανιστικής διανόησης πέρα από εθνολογικά και γεωγραφικά σύνορα, με την εκπαίδευση να λειτουργεί ως μέσο επίτευξης και διάδοσης ιδεών. Οι κλιμακώσεις και οι μεταβάσεις όπως αποτυπώνονται στην ιστορία είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες» παρατήρησε η ομιλήτρια, ενώ αναφερόμενη στο ερμηνευτικό σχήμα του βιβλίου η κ. Βόγλη σημείωσε πως «η ιστορία του Κολλεγίου συναντά και συμπορεύεται με την ιστορία μίας ομάδας επιφανών Αμερικανών που υπηρετούσαν τα ανθρωπιστικά ιδεώδη της εκπαίδευσης, αλλά και με την ιστορία διορατικών και επιφανών πολιτικών όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και άλλων διανοουμένων. Παράλληλα θα πρέπει να τονίσουμε τις ποικιλότροπες επενέργειες του Ανατολικού Ζητήματος και των συγκρούσεων μεταξύ των πολιτισμών τους οποίους γεφυρώνει το Κολλέγιο Ανατόλια διά της εκπαίδευσης».
Η συνομιλία επιτυγχάνεται σε δύο επίπεδα προσέθεσε η κ. Βόγλη. «Η αφηγηματική ιστορία της εξέλιξης ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος - ένα είδος γραφής που τα τελευταία χρόνια κερδίζει έδαφος και στην ελληνική ιστοριογραφία - συνεισφέρει όχι μόνο στην ιστορία της εκπαίδευσης που είναι το προφανές, αλλά και στο μικροεπίπεδο της λεγόμενης τοπικής ιστορίας, ένα επιστημονικό αντικείμενο που επίσης ελκύει ενδιαφέρον στους κόλπους της διεπιστημονικής κοινότητας ιδίως υπό τις επενέργειες των τελευταίων κρίσεων τόσο της οικονομικής όσο και της τρέχουσας υγειονομικής. Από την άλλη πλευρά, το βιβλίο εγγράφεται στους κόλπους της Κοινωνικής Ιστορίας ειδικότερα ίσως στο πεδίο της Διαλογικής Ιστορικής Ανθρωπολογίας που εστιάζεται στην κοινωνική καθημερινότητα».
Το Κολλέγιο Ανατόλια έριξε γέφυρες και προς την κοινωνία με το μεγάλο Πρόγραμμα Υποτροφιών που βοήθησε περισσότερα από 1.000 παιδιά να φοιτήσουν με υποτροφία αποκτώντας νέες προοπτικές στη ζωή τους. Μία χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Δημοσθένης (Δήμος) Αρχοντίδης, απόφοιτος της τάξης του 1987, και ο οποίος υπήρξε υπότροφος μαθητής. Το 2013 ο κ. Αρχοντίδης αναδείχθηκε σε Alumnus of the Year, και τα τελευταία χρόνια είναι Έφορος του μη κερδοσκοπικού εκπαιδευτικού οργανισμού. Ο κ. Αρχοντίδης μίλησε από καρδιάς για την πολύτιμη ευκαιρία και εμπειρία που είχε ως υπότροφος μαθητής και την ώθηση που πήρε όχι μόνο για να πετύχει στη ζωή του αλλά και για να ανταποδώσει στην κοινωνία.
«Το Κολλέγιο Ανατόλια είναι ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μου και της ψυχής μου. Προέρχομαι από ένα κοινωνικό και οικονομικό στρώμα που δεν μου επέτρεπε να διανοηθώ ότι θα μπορούσα να φοιτήσω σε ένα σχολείο όπως το Ανατόλια, το οποίο μου άνοιξε νέους ορίζοντες και με βοήθησε να σπουδάσω σε εξαιρετικά πανεπιστήμια στο εξωτερικό. Προτού φύγω, όμως, για το εξωτερικό, το σχολείο μού είχε ανοίξει ήδη τα μάτια σε αυτό που περιγράφει ο McGrew στο βιβλίο: Πώς κάποιοι άνθρωποι αφιερώνουν τη ζωή τους, τη γνώση, τις γνωριμίες και τις οικονομικές του δυνατότητες για να στηρίξουν τις αξίες που εκπροσωπεί το σχολείο, και ανταποδίδουν στην κοινωνία σε σταθερή βάση. Την απάντηση μου τη έδωσε ένας Έφορος λέγοντας: ‘Για εμάς είναι πολύ σημαντικό να δημιουργούμε αξία με τη δουλειά μας και μετά αυτή την αξία να την προσφέρουμε πίσω στην κοινωνία. Για εμάς η κοινωνία είναι όλος ο κόσμος. Και οποιαδήποτε βοήθεια προς την Ελλάδα πιάνει περισσότερο τόπο από ό,τι στην Αμερική’.
Χρωστάω πολλά στους Εφόρους και τους ευχαριστώ γιατί δημιούργησαν ένα ισχυρό πρόγραμμα υποτροφιών. Είμαι πολύ περήφανος που είμαι απόφοιτος αυτού του σχολείου, το στηρίζω γιατί το αγαπάω, και θα το στήριζα με τον ίδιο τρόπο ακόμη και αν δεν ήμουν Έφορος» είπε ο κ. Αρχοντίδης.
Η έρευνα του κ. McGrew ήταν το έναυσμα ώστε να οργανωθεί και να εμπλουτιστεί το ιστορικό αρχείο του Κολλεγίου απέκτησε σε μορφή μικροφίλμ τη συλλογή του Αμερικανικού Συμβουλίου Επιτρόπων Ιεραποστολών στο Εξωτερικό (ABCFM) που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη Houghton του Πανεπιστημίου Harvard. Η αγορά έγινε εφικτή χάρη στη δωρεά του εκλιπόντος Εφόρου και ευεργέτη του σχολείου Σταύρου Κωνσταντινίδου και του Συλλόγου Αποφοίτων του Κολλεγίου Ανατόλια.
«Μία άλλη πηγή που υπήρχε στο Κολλέγιο και αξιοποιήθηκε από τον κ. McGrew ήταν το Missionary Herald» ανέφερε η Εύη Τραμαντζά, Διευθύντρια Βιβλιοθηκών και Αρχείων Κολλεγίου Ανατόλια προσθέτοντας ότι «θα ήταν μεγάλη μας χαρά οι συλλογές μας να αξιοποιηθούν σε άλλες μελέτες και ερευνητικές μελέτες». Το συγκεκριμένο τμήμα ανέλαβε τις διορθώσεις, την τοποθέτηση των λεζαντών, τους τίτλους των κεφαλαίων και τη σύνταξη του ευρετηρίου που ήταν το πιο απαιτητικό κομμάτι ώστε να «υπάρχει συνέπεια στους όρους του βιβλίου και διευκολύνεται η αναζήτηση. Χαιρόμαστε πολύ γιατί το όνειρο ζωής και το όραμά του William McGrew να προσφέρει στην Ελλάδα την ιστορία του Κολλεγίου Ανατόλια ολοκληρώθηκε» υπογράμμισε η κ. Τραμαντζά.
Την ευγνωμοσύνη προς το πρόσωπο του κ. McGrew εξέφρασε και η Αιμιλία Ζουμπουλίδου Πρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων του Κολλεγίου Ανατόλια (ΣΑΑΚ Ανατόλια). «Αυτό το βιβλίο είναι ένας θησαυρός για κάθε απόφοιτο και όχι μόνο. Είμαστε όλοι μας πολύ χαρούμενοι που ολοκληρώθηκε η ελληνική έκδοση. Στα δικά μου μάτια ο κ. McGrew εκπροσωπεί το Ανατόλια και όσα αυτό πρεσβεύει. Ως μαθήτρια τον θυμάμαι να είναι πάντα παρών σε μαθητικές δραστηριότητες, να μας μεταδίδει και να μας κάνει οπαδούς των ιδανικών του σχολείου».
Ο ΣΑΑΚ θα συμβάλλει στη διάθεση του βιβλίου μέσω του eshop του στην ηλεκτρονική του σελίδα.
Τη συζήτηση συντόνισε η Όλγα Τσαντήλα, Media Relations Officer του Κολλεγίου Ανατόλια.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε την εκδήλωση στη διαδικτυακή πλατφόρμα της 17ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου στο link:
